Sander Grootendorst:
Terug naar de pruikentijd
‘hypes’ van de 18de eeuw te zien in de deventer bibliotheek
Ze dragen allemaal een pruik, de afgebeelde personen in de expositie in de Deventer bibliotheek . Ze vertegenwoordigen dan ook de periode in de geschiedenis die bekend staat als de pruikentijd. En er zijn nog veel meer wetenswaardigheden over het (Deventer) dagelijks leven van toen. Zoals belasting moeten betalen over je koffie. ,,De achttiende eeuw is gewoon erg leuk.”
Eva Kleeman en Daaf Ledeboer zijn deze donderdagmorgen druk bezig met het inrichten van de tentoonstelling. Kleeman legt uit hoe ze op het idee kwamen: ,,Een jaar geleden dook ik in de stadsresoluties, handgeschreven besluiten, van de gemeente Deventer. Ik ben ze gaan transcriberen, samen met vrijwilligers. Ik heb een facebookpagina opgezet en daarop haakten veel mensen aan. Gaf ook een workshop over hoe je vanuit schijnbaar saaie documenten een interessant verhaal kunt vertellen. Tegen Daaf zei ik: we hebben in de Bergkerk de expositie over roofkunst gemaakt, met dit materiaal moeten we toch óók wat kunnen? De achttiende eeuw is gewoon erg leuk.”
Modemagazine
Afbeeldingen, voorwerpen en teksten vormen samen de tentoonstelling. Het is er een uit de categorie klein maar fijn. Wie alles goed wil bekijken en lezen, is een behoorlijk tijdje zoet. De samenstellers hebben hun best gedaan de 18de eeuw dicht bij de hedendaagse belevingswereld te brengen. ,,Weg van het abstracte dat geschiedenis voor veel mensen toch is”, zegt Ledeboer. Kleeman wijst naar een van de voorwerpen, een waaier. ,,Die hoort bij het thema ‘aanzienlijke families’. Je ziet daar ook een afbeelding van het eerste modemagazine uit 1787: een vrouw met een waaier in de hand. Een beetje zoals je nu niet zonder mobieltje kan. Je gebruikte een waaier niet alleen om jezelf koelte te geven, je kon er van alles mee zeggen: dat je even niet bereikbaar was bijvoorbeeld. Ermee flirten kon ook.”
Deventer was destijds feitelijk in handen van een klein aantal gegoede families, zoals de Van Suchtelens. Fraai bepruikt en ‘hip gekleed’ kijkt burgemeester Van Suchtelen vanaf een schilderij de toeschouwer aan. Op een ander schilderij draagt een jonge operazangeres een grijsbepoederde pruik. ,,Dat was toen mode en die ligt helemaal niet zo ver van nu. Je zou haar zo op straat tegen kunnen komen.” Misschien is er straks ook een blik van herkenning bij de leerlingen van Het Vlier (Etty Hillesum Lyceum): de volgende locatie van deze expositie. Daarna mogen bewoners van de woonzorgcentra van Humanitas en Solis zich laven aan de achttiende eeuw.
De expositie gaat op tournee, ook zodat bewoners met de coronabeperkingen deze toch tot zich kunnen nemen.
Koffiebelasting
Die 18de eeuw hoort tot het verre verleden, maar elementen eruit zijn nog overal te vinden. Sommige huizen van toen zijn bewaard. Maar ook gewoontes. Neem nou het drinken van koffie. ,,Dat werd in de achttiende eeuw een enorme hype”, zegt Ledeboer. ,,Zozeer zelfs dat de gemeente er belasting op ging heffen…”
Gezamenlijk bevrijden Kleeman en Ledeboer een goed ingepakte kraantjeskan uit zijn verpakking. ,,Grote kans dat mensen in een woonzorgcentrum straks zeggen: hé, mijn oma had er zo-een.” In de kan ging gemalen koffie en daarna werd er water in gedaan. ,,De kan stond de hele dag op de kachel te borrelen, de koffie dikte helemaal in.” Een krakkemikkige koffieautomaat is er niks bij, maar dat kon de pret niet drukken. Aanvankelijk alleen de elite, maar al snel genoot vrijwel iedereen van z’n bakkie koffie, die ,,nieuwe exotische luxe”. ,,Uit Indonesië opgehaald door de WIC en de VOC, met alle narigheid van dien”, zegt Kleeman.
Parfumeur
Nog meer attributen: een ‘kamergemak’, oftewel een kistje met een pot erin. Waarin een… zeepje ligt: ,,De geur is in 1708 ontwikkeld door de Italiaanse parfumeur Johann Maria Farina. Hij woonde in Keulen, maar zijn hart was bij de citrus, de jasmijn en de bergamot van zijn vaderland, die verwerkte hij in het product.” Haal het deksel van de pot en je ruikt de achttiende eeuw… In werkelijkheid zal het overal behoorlijk hebben gestonken. ,,Misschien gingen ze daarmee om zoals wij met lawaai. Na en tijdje hoor je het niet meer”, veronderstelt Kleeman.
Ook aan het stoofje, dat het duo vervolgens tevoorschijn haalt, zit weer een verhaal vast: hoe je het in een ‘stervenskoude’ kerk toch een beetje warm kon krijgen. En er staat een model van een achttiende-eeuwse brandweerwagen, in wezen een grote bak water op wieltjes. Met slang en al. ,,Je kunt er ook mee spuiten”, zegt Ledeboer, ,,maar dat doen we nu even niet.”
De achttiende eeuw als Doos van Pandora, als microkosmos. Maar vooral: heel toegankelijk gemaakt, letterlijk en figuurlijk. Ledeboer: ,,Je wordt als het ware omarmd door de panelen. Het is allemaal op huiskamerformaat en het kijkperspectief is laag: ga er op een stoel vóór zitten en alles is te zien en te lezen. Vanuit een rolstoel ook. Hier kun je even ontsnappen.”
De expositie ‘Pruikentijd: een kleine geschiedenis van Deventer in de achttiende eeuw’ is een project van de Ter Borch Stichting. In de Deventer bibliotheek aan de Stromarkt te zien tot en met 26 februari 2022.